- Talep Somali’den geldi, Erdoğan bizzat acil anlaşma talimatı verdi.
- Anlaşma metni 10 günde hazırlandı ve hemen imzalandı.
- Afrika Boynuzu’nda olağan dışı güvenlik sorunları beklendiğinden anlaşma hızlıca imzalandı.
İsrail-Filistin Savaşı’nda Aden Körfezi ve Babülmendep Boğazı’ndan geçen gemileri Yemen’deki Husilerin hedef alması sonucu gözler bu bölgeye çevrilmişti.
Ardından Somali’den ayrılmak için 30 yıldır uğraşan ama hiçbir ülke tarafından tanınmayan Somaliland ile Etiyopya arasında 1 Ocak 2024’te yapılan bir anlaşma ile yine tüm gözler bu bölgeye çevrildi. Anlaşmaya göre Etiyopya Somali topraklarından 20 Kilometrelik bir alandan denize açılma imkanı bulacaktı.
ABD, Çin, İngiltere, Fransa başta olmak üzere birçok devlet iki ülke arasında artan gerilim nedeniyle açıklamalar yaptı. Bir savaş halinin, dünyanın en önemli deniz ticaretinin geçiş yeri olan Aden Körfez’indeki durumu daha da kötüleştireceğinden endişe duyduklarını söylediler.
8 Şubat’ta ise Somali Savunma Bakanı aniden Ankara’ya geldi ve Milli Savunma Bakanı ile “Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Anlaşması” imzaladı.
21 Şubat’ta Somali Enformasyon Bakanı Daud Aweis, X sosyal medya hesabından, Türkiye ile yapılan bu anlaşmanın kabinede ve parlamentoda hızlı bir şekilde onaylandığını duyurdu.
Böylece gözler bir kez daha, bu defa şaşkınlıkla bölgeye çevrildi.
Tüm bu hızlı gelişmeler, Afrika Boynuzu adı verilen bölgede çok önemli gelişmelerin olduğunu, gerilimin arttığını açık şekilde ortaya koymuş oldu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan Acil Talimat
Birçok uzman, gazeteci ve diplomat Türkiye ile Somali arasındaki bu önemli anlaşmanın aniden olduğu ve şaşkınlık yarattığı görüşünde.
Peki neden bu kadar önemli bir anlaşma aniden imzalandı?
Ankara’daki yetkili kaynaklar bu konuda son derece önemli bilgiler verdi Aljzaeera.net’e:
“Talep Somali hükümetinden geldi. Anlaşmanın talimatı ise bizzat Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan tarafından verildi. Erdoğan, Somali’de ve bölgede bir karambol yaratılıp mevcut durumun kötüye gitmemesi için acil bir savunma ve ekonomik işbirliği anlaşması yapılması için Savunma ve Dış İşleri Bakanlığı’na talimat verdi. Anlaşma 10 gün içinde hazırlandı ve sonrasında imzalandı.”
Somali’de statükoyu değiştirecek acil gelişme ne olabilir?
İstanbul’daki Afrika Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı Mustafa Efe şöyle açıklıyor:
“En önemli neden Etiyopya’nın denize açılmak için Somaliland ile anlaşma imzalamasıdır. Bu, Mogadişu hükümeti için ciddi bir sorun ve aynı zamanda Somaliland’ın bağımsızlığının ilanı yolunda ciddi bir adım. Somaliland’ın bağımsızlığını destekleyen İngiltere ve ona yakın ülkeler var. Buradaki limanı da Birleşik Arap Emirlikleri inşa ediyor. Böyle olunca Mogadişu hükümeti güven duyduğu, toprak bütünlüğünü savunan Türkiye ile savunma anlaşması imzalayarak karşı bir hamle yapmış oldu.”
Ankara’daki güvenlik kaynakları sadece Etiyopya ve Somaliland arasındaki anlaşmaya değil diğer gelişmelere de dikkat çekiyor. “Bölgede olağan dışı gelişmeler olabilir. Husiler Babülmendep Boğazı’nı tamamen kapatması halinde kriz çok büyür. Büyük devletler ortaya çıkan gerilimi bahane ederek askeri bir yığınak yapabilir, Aden Körfezi’ni kontrol altına almaya kalkabilir ve bölgede harita değişikliğine gidecek kadar müdahaleler yapabilir. Bu ihtimalleri de göz ardı etmiyoruz.”
Anlaşma Neleri Kapsıyor?
Somali ile yapılan “Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Anlaşması” 10 yıllık bir süreyi kapsıyor.
Ankara’dan edinilen bilgilere göre işbirliği alanları şunlar:
- Deniz kaynaklarının ekonomiye kazandırılması.
- Bu kaynakların kullanımı konusunda savunmaya ihtiyaç duyulması halinde ortak hava, kara, deniz harekatları plan ve uygulanması.
- Gemi inşa, liman ve tesis kurma, işletme ve bunun için gerekli hukuki düzenlemeler yapma; iki ülke denizcilik hukuklarını uyumlulaştırma.
- Deniz yetki alanlarında terör, korsanlık, haydutluk, yasadışı balıkçılık, kaçakçılık gibi her türlü tehdide karşı tek taraflı ve ortak tedbirlerin alınması.
- Ortak ve tek taraflı tesislerin kurulması, güvenlik alanlarının oluşturulması.
- Somali ordusuna eğitim, doktrin ve teçhizat desteği.
- Kıyı güvenliği tesislerinin kurulması ve yönetilmesi.
- Deniz gücünün geliştirilmesi, modernize edilmesi.
- Deniz kirliliğinin önlenmesi.
Bu alanların tamamında faaliyet gösterecek firmalar Türkiye tarafından onaylanacak.
Hava sahası ve güvenlik alanları Türkiye’ye tam açılacak. Çerçeve anlaşmasından sonra alt protokollerle detaylar netleştirilecek.
Somali Cumhurbaşkanı: Türkiye Denizlerimizi Koruyacak
Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud, anlaşmanın Somali Meclisi tarafından onaylanmasının ardından gazetecilerin sorularını yanıtladı.
Mahmud, “Ortak bir deniz kuvvetleri oluşturacağız. Türk kardeşlerimiz bu anlaşma çerçevesinde 10 yıl boyunca denizlerimizi koruyacak. 10 yıllık işbirliğinden sonra biz de denizlerimizi koruyacak bir donanmaya sahip olacağız. Anlaşmanın, Etiyopya veya başka bir ülkeye yönelik düşmanca bir amacı bulunmuyor.”
Anlaşmanın Bölgeye Etkisi
Türk savaş gemilerinin ve askerlerinin Kenya’dan Cibuti’ye kadar 3000 kilometrelik Somali sahil şeridinin ne kadarında koruma yapacak? Aden Körfezi, Somaliland bölgesinde bu koruma olacak mı?
Bu henüz tam net değil. Çerçeve anlaşmasından sonra alt protokol anlaşmaları imzalanınca durum net olarak belirlenecek.
Türkiye tanımamakla birlikte Somaliland ve Etiyopya ile de iyi ilişkilere sahip.
Ayrıca yine Şubat ayı içinde Cibuti ile Askerî Eğitim İş Birliği Anlaşması, Askerî Mali İş Birliği Anlaşması ve Nakdî Yardım Uygulama Protokolü imzaladı Türkiye.
Böylece Türkiye dünyanın şu anda ciddi kriz bölgesi olarak görülen Afrika Boynuzu’nda önemli roller üstlenmeye başladı.
Türkiye’nin en önemli Afrika uzmanlarından, eski Çad ve Senegal Büyükelçisi Prof. Dr. Ahmet Kavas, Somali ile yapılan anlaşmanın bölgede çok önemli etkileri olacağını belirtiyor:
“Aden Körfezi’nin bir yanında Yemen, diğer yanında Cibuti ve Somali bulunuyor. İngiltere, Fransa, ABD, İsrail Afrika Boynuzu bölgesinde son derece etkinler. Çoğunun Etiyopya, Somali, Cibuti’de askeri üsleri var. Şimdi Türkiye askeri bir güç olarak Somali’ye geliyor, Aden Körfezi’ndeki kara sularını savaş gemileriyle koruma atlına alacak sanırım. Bu dengeleri tabii ki değiştirir. Bu anlaşmanın, sadece Etiyopya ve Somaliland arasındaki iş birliği yüzünden olduğunu düşünmüyorum. Dünya gemi ticaretinin en önemli geçiş güzergahı burası. Tüm devletler buraya ilgili. Bu yüzden daha önemli gelişmeler de olabilir.”
Neden Başka Ülke Değil de Türkiye?
Neden bölgeye uzak olan Türkiye ile bu anlaşma imzalandı sorusu sık sık sorulmaya başlandı.
Afrika Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı Mustafa Efe şöyle izah ediyor:
“Türkiye ve Somali arasındaki ilişkinin tarihi bir derinliği var. 381 yıl Osmanlı ve Somali bir arada yaşadı. Türkiye’nin Somali’ye yaptığı insani, ekonomik ve sosyal yardımlar 1 Milyar Doları buluyor. Havalimanı, yollar, hastaneler, devlet binaları inşa etti. Binlerce öğrenci Türkiye’de okuyor. Somali devletinin halkının gönlünde ayrı bir yeri vardır Türkiye’nin.”
Prof. Ahmet Kavas, Türkiye’den başka hiçbir devletin bu anlaşmayı imzalamasının mümkün olamayacağı iddiasını şu gerekçelerle açıklıyor:
“Somali, çok uzun yıllar acı veren ve devlet otoritesini ortadan kaldıran bir iç savaş yaşadı. Bu iç savaşta bölgede bulunan büyük devletlerin ve komşu ülkelerin çoğu bir grubu destekledi ve savaşın daha da şiddetlenmesine etki etti.
Türkiye sürekli olarak Somali’nin topak bütünlüğünü ve merkezi hükümetin varlığını destekledi. Somaliland’ın bağımsızlık ilan etmesine karşı çıktı. 2013 yılında Londra’da yapılan bir toplantıda İngiltere Somaliland’ın bağımsızlığını desteklemesini istedi ancak Türkiye buna itiraz etti ve desteklemedi.
Somali’nin yer altı zenginliklerine, denizdeki balık ve besin ürünlerine karşı başka ülkelerin sömürgeci tutumlarından Mogadişu hükümeti hep rahatsız oldu. Dolayısı ile Türkiye’den başka bir ülkeyle Somali’nin bu anlaşmayı imzalamasını mümkün görmüyorum.”
Somali Savunma Bakanı Abdulkadir Muhammed Nur geçtiğimiz aylarda Anadolu Ajansı için yazdığı bir makalede iki ülke arasındaki ilişkileri şöyle tanımlıyor
“Türkiye bölge dışı bir aktör olmasına rağmen genelde Afrika’da, özelde ise Doğu Afrika’da inşa edici bir rol oynayabileceğini Somali’de izlediği politikayla bizzat gösterdi. 2011’de başlayan ve bugüne gelen süreçle birlikte Türkiye, Somali için ‘yeri doldurulamaz bir partner’ haline geldi.”
Ticaret Hacmi 280 Milyon Dolar
Türkiye 1979 yılında Somali’de büyükelçilik açmış ama iç savaş yüzünden 1991 yılında kapatmak zorunda kalmıştı.
2011 yılında Türkiye tüm dünyadaki en büyük büyükelçiliğini Somali’nin başkenti Mogadişu’da açtı ve son derece hızlı bir ilişki süreci başladı.
Türkiye bugüne kadar karşılıksız 1 Milyar Dolar yardımda bulundu.
Şu anda iki ülke arasındaki ticaret hacmi 280 Milyon Dolar. Son anlaşmayla beraber bu rakamın artması bekleniyor.
