Tarihi takas olayı: Türkiye tam olarak ne yaptı?
1 Ağustos 2024 tarihinde saat 16.05’te haber ajanslarından bir son dakika haberi geçildi.
“Bugün Ankara Esenboğa havalimanında MİT koordinasyonunda uluslararası bir takas operasyonu gerçekleşecek…”
Son dakikayı okuyan medya mensupları yapılacak takas operasyonu hakkında hiçbir bilgiye sahip değildi. Takasın 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana yapılmış en büyük operasyon olduğunu da bilmiyorlardı.
Ankara Esenboğa Havalimanı’na 7 farklı ülkeden 7 uçak inmeye başlayınca takasın ne denli büyük olduğu yavaş yavaş anlaşılmaya başlandı. Fakat takas operasyonu basına kapalıydı.
Ancak asıl ABD ve Rusya’nın çok önem verdiği isimlerin bu takas içinde yer alan 26 kişiden bazıları olduğu ve bunun devlet başkanları düzeyinde takip edilen bir olay olduğu anlaşılınca o zaman televizyonlar yayınları kesip kriz yayına geçtiler.
Özellikle neden Türkiye’nin bu takas için seçilen ülke olduğunu araştırdım, ilgililerden bilgiler aldım.
İşte sorular ve cevaplar.
Ülkeler arasında takas görüşmeleri ne zaman başladı?
Takasın iki ana devleti Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri’ydi. Her iki ülke uzun süreden beri önem verdikleri iki isim üzerinde konuşuyorlardı.
Rusya’da “ajanlık” yaptığı iddiasıyla Mart 2023’te tutuklanan Wall Street Journal Yazarı Evan Gershkovich ABD için en önemli şahıstı.
Almanya’da Çeçen Muhalif Zelimkhan Khangoshvili‘yi öldürmekten tutuklanan ve 2019’da ömür boyu hapse mahkum edilen FSB Ajanı Vadim Krasikov Rusya için hayati önemde bir isimdi.
İki devlet, bu iki isimin takasını konuşurken bunlara yeni isimler eklendi ve olay bir anda 7 farklı ülkeden 26 kişinin takas edilmesine kadar vardı.
Nerede tıkanıklık oldu?
ABD ve Rusya takas edilecek kişilerin mütekabiliyet esasında olması konusunda bir süre anlaşamadılar. Bu nedenle takas edilecek isimlere yenileri eklendi. En önemli tıkanıklık Almanya mahkemelerinde yargılanıp mahkum olan FSB Ajanı Vadim Krasikov’un serbest bırakılması konusunda oldu. Bu sorunu ABD Almanya ile kapalı kapılar ardında görüşerek çözdü.
ABD ve Rusya karşılıklı anlaşmaya varınca bu takas operasyonunun üçüncü bir devlette yapılmasını müzakere ettiler. Bu tür operasyonlarda takasın üçüncü bir ülkede yapılması usuldü.
İki ülkenin ortak kararı Türkiye oldu.
Neden Türkiye’yi seçildi?
Bunun birkaç nedeni var.
Türkiye, hem ABD hem de Rusya ile sağlıklı iletişim kurabilen nadir ülkelerden biriydi. Ukrayna-Rusya savaşından sonra Avrupa ülkelerinin Rusya ile, doğu ülkelerinin de ABD ile ilişkileri bozulmuş, ciddi güven bunalımı oluşmuştu. Her iki ülkeyle de sağlıklı siyasi ilişkisi olan Türkiye en güçlü aday oldu.
Ayrıca Türkiye’nin daha önce takas konusunda oldukça başarılı operasyonları vardı. 2022 yılında Rus Pilot Konstantin Yaroshemko ile ABD Deniz Piyadesi Trevor Reed Türkiye’nin arabuluculuğu ile takas edilmişti.
Yine Ukrayna ve Rusya arasındaki savaş esirleri, özellikle Azov Taburu ve Rus askerlerin takasında yine Türkiye arabulucu olmuştu.
Ayrıca Ukrayna-Rusya savaşındaki tahıl koridorunun açılması ve tahılın dünyaya dağıtılması konusunda yine Türkiye arabulucuydu.
Arabulucu devlet seçiminde iki kriter daha vardı: Siyasi iradenin hızlı karar mekanizmalarına sahip olması ve istihbarat teşkilatının 26 farklı ismi, 7 ayrı ülkeden getirip takas etme kabiliyet ve imkanına sahip olması gerekiyordu.
Denenmiş, sınanmış ve başarılı olmuş deneyiminden dolayı Türkiye bu yüzden tercih edildi.
İlk teması kim, ne zaman, kiminle kurdu?
Bir ay önce, Temmuz ayı başlarında ABD ve Rusya istihbarat başkanları MİT Başkanı İbrahim Kalın’a takas operasyonunda yardımcı olmaları talebini resmi olarak ilettiler.
Kalın talepleri dinledi ve dosyayı alarak Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yanına gitti. Erdoğan operasyonun yapılması konusunda MİT Başkanına tam yetki verdi.
İbrahim Kalın teşkilat içinde “en yüksek gizlilik ve titizlik” notuyla operasyonun yapılması için görevlendirmeler yaptı.
Operasyon 1 Ağustos saat 16.05’de ilk uçak havalimanına inene kadar hiç duyulmadı ve haber olmadı.
MİT nasıl bir yöntem izledi?
MİT 7 ayrı ülkeden, farklı önemlere ve özelliklere sahip 26 kişinin listesini aldı. Bunların içinde Rus FSB Ajanı da vardı, çocuklar, kadınlar, gazeteciler ve askerler de bulunuyordu. Farklı önemde olmalarına rağmen MİT bu isimlerin tamamına eşit düzeyde aynı protokolü uyguladı.
ABD, Almanya, Polonya, Slovenya, Norveç, Rusya ve Belarus’tan toplam 7 uçak kalkacak, bunlar Ankara’ya inecek ve takas gerçekleşince tekrar bu uçaklar geldikleri ülkelere geri döneceklerdi.
MİT bir takas angajmanı hazırladı.
Buna göre farklı saat dilimlerinde olan ülkelerden hangi uçağın kaçta kalkacağı, kaçta Ankara’ya ineceği tespit edildi. Bu uçaklarda bulunan kişilerin nerede bekletileceği, sonra karşılığında alınacak kişinin nasıl teslim edileceği ve uçakların tekrar geri kaçta kalkacağı belirlendi.
Angajmanda anlaşma sağlanınca 1 Ağustos günü uçaklar teker teker inmeye başladı.
Takas havaalanında nasıl gerçekleşti?
Slovenya’dan gelen ilk uçağın piste tekerleği 16.05’te değdi. Arından Norveç, Rusya, Almanya ve ABD’den (2 uçak) gelen uçaklar alana indi.
Önce Rusya’nın teslim alacağı 10 kişi uçaklardan indirildi. Ardından Rusya tarafının teslim edeceği 16 kişinin uçaktan intikali sağlandı.
MİT, Esenboğa havalimanındaki güvenlik, sağlık, ulaşım, yeme içme elemanlarının tamamını kendi çalışanlarından seçti. Kaç kişinin bu operasyonda görev aldığı açıklanmadı, ancak son yıllardaki en büyük insan kaynağı görevlendirilmesi olduğu söylendi.
Takasın son bölümü şöyle gerçekleşti: Önce Uçaklardan indirilen kişilerin yeme, içme vb. ihtiyaçları varsa karşılandı. Sonra ülkelerin teyit için resmi görevlendirdiği yetkililerin bulunduğu odaya götürüldü. Burada kişilerin kimlikleri ve sayıları MİT gözetiminde teyit edildi.
Sağlık kontörlü talebi olanlar MİT’in sağlık ekibi tarafından kontrol edildi ve raporlandı. Tüm bu işlemler esnasında MİT’in güvenlik görevlileri hiç yanlarından ayrılmadı.
İşlemleri tamamlanan kişiler yine geldikleri gibi belirli bir plan çerçevesinde dönüş yağacakları uçaklara bindirildi.
10 kişi Moskova’ya dönecek Rus uçağına, 3 kişi Washington’a dönecek ABD uçağına, 13 kişi de Almanya uçağına aktarıldı.
Yine belirlenen saate göre uçaklar tek tek kalktı.
En önemli sorun neydi? Nasıl çözüldü?
Takas esnasında bazı isimleri için taraflar daha önce mutabık kalmadıkları idari taleplerin gündeme gelmesiyle ortaya çıkan kriz, MİT’in istihbarat diplomasisiyle çözüldü.
Yaşanan bir diğer sorun ise Rusya ve ABD’nin birbirine karşı aşırı güvensiz davranışlarıydı. Herkes önce kendi istediği isimi teslim almak istiyordu. Bu konudaki uyuşmazlık ve güvensizlik MİT’in organizasyonunu zorlaştırdı.
İstihbarat başkanları o gün görüştü mü?
Takasın yapılacağı gün, ABD İstihbarat Başkanı William J. Burns ve ABD Başkanı Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan MİT Başkanı İbrahim Kalın ile sürekli telefon görüşmesi yaptı. Takas sürecini bizzat takip etmelerinin sebebi, ABD ve Rusya devlet Başkanlarının bu takasa çok önem vermeleriydi.
Takas tamamlanınca Rus ve ABD İstihbarat Başkanları İbrahim Kalın’ı tekrar arayarak özel teşekkürlerini ilettiler.
ABD ve Rus Devlet Başkanları neden takas edilenleri karşıladı?
Her iki ülkenin iç kamuoyunda bazı isimler çok konuşulmuş ve mesele birer politik krize dönüşmüştü. ABD Başkanlık yarışında Trump, Wall Street Journal Yazarı Evan Gershkovich için “Evan’ı ancak ben kurtarabilirim.” diye açıklama yapmış, bu da Biden’a meydan okuma olarak yazılmıştı.
Rusya’da ise, “Putin çok önem verdiği kişilere görev yaptırıp sonra feda ediyor.” diye tartışmalar yaşanmış, bu nedenle FSB Ajanı Vadim Krasikov’un kurtarılması Putin için bir prestij meselesi olmuştu.
Bu yüzden takas edilen kişiler ABD’ye indiğinde ABD Başkanı Biden ve Başkan Yardımcısı Kamala Harris bizzat havaalanına gelerek bu isimleri karşıladı ve tüm medyadan canlı yayınlandı.
Yine Putin bizzat havalimanına giderek basının önünde gelen kişileri karşıladı ve iç kamuoyuna mesajlar verdi.
Her iki ülkenin devlet başkanları bu takasla iç siyasette oldukça önemli prestij kazandılar.
Almanya ve diğer devletlerin bu konuda nasıl bir kazanç elde ettiği ise iç kamuoylarında şu sıralar en çok tartışılan konu.
Erdoğan’ı arayan devlet başkanları ne dedi?
Hem Rusya Devlet Başkanı hem de ABD Başkanı takasın bitmesinin ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı telefonla arayarak Türkiye’nin yaptığı katkıdan dolayı teşekkür ettiler. Bununla da kalmayıp bir de basın aracılığı ile teşekkürlerini duyurdular.
Türkiye’nin 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana yapılmış en büyük takas operasyonunu hiçbir sorun çıkmadan tamamlaması, istihbarat dünyasında da çok büyük yankı uyandırdı.
Yeni takas operasyonları olabilir mi?
Bu prestijli operasyondan sonra, başka devletlerin de Türkiye’den arabulucu olması için taleplerin olduğu belirtiliyor. Fakat tüm çalışmalar büyük büyük gizlilik içinde yürütülüyor.
Takas Edilen İsimlerin Tam Listesi
Rusya’ya Teslim Edilenler
- Mikhail MİKUSHİN – Norveç’ten gelip Rusya’ya teslim edildi.
- Vadim KRASİKOV – Almanya’dan gelip Rusya’ya teslim edildi.
- Pavel ALEKSEYEVİÇ RUBTSOV – Polonya’dan gelip Rusya’ya teslim edildi.
- Vladislav KLYUSHİN – ABD’den gelip Rusya’ya teslim edildi.
- Roman SELESNEV – ABD’den gelip Rusya’ya teslim edildi.
- Vadim KONOSHCHENOK – ABD’den gelip Rusya’ya teslim edildi.
- Artem DULTSEV – Slovenya’dan gelip Rusya’ya teslim edildi.
- Anna DULTSEVA – Slovenya’dan gelip Rusya’ya teslim edildi.
ABD’ye Teslim Edilenler
- Paul WHELAN – Rusya’dan ABD’ye teslim edildi.
- Evan GERSHKOVİCH – Rusya’dan ABD’ye teslim edildi.
- Alsu KURMASHEVA – Rusya’dan ABD’ye teslim edildi.
Almanya’ya Teslim Edilenler
- Herman MOYZHES – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
- Patrick SCHOEBEL – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
- Rico KRİEGER – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
- Dieter VORONİN – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
- Kevin LİCK – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
- Oleg ORLOV – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
- Sacha SKOCHİLENKO – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
- İlya YASHİN – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
- Liliya CHANYSHEVA – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
- Kseniya FADEYEVA – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
- Vadim OSTANİN – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
- Vladimir KARAMURZA – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
- Andrey PİVOVAROV – Rusya’dan Almanya’ya teslim edildi.
